די מעשׂה „ דאָס חלום־זוכעניש פֿון אומבאַקאַנט קדת “ האָב איך אילוסטרירט מיט בילדער געשאַפֿן פֿון קינסטלעכע־אינטעליגענץ (ק״א)־דינסטן. אָבער שולדגעפֿילן האָבן מיך באַגלײט: צי טױגן אַזעלכע מעכאַנישע אַרױסװאַרגן פֿאַר דער קונסט, װאָס איז מהותדיק מענטשלעך, אײנע פֿון די מענטשלעכסטע זאַכן? װען איך מאַך די ק״א־דינסטן אױסצושפּײַען צענדליקער בילדער און דערנאָך קלײַב אױס אַ פּאָר, איז דאָס נישט שפּאָט אױף דער שעפֿערישקײט װאָס איז דער רעכטער מיטל צו שאַפֿן קונסט?

אַקעגן דעם, האָב איך צװײ טענות: די אײנע, אַז די קינסטלעכע בילדער זײַענן בעסער. זײַנען זײ נישט קײן טאַנדעטע ערזאַצן, נאָר װאָס איכותדיקע אױסמאָלונגען פֿון די סצענעס. אָט אַ פּאָר טאָװל־אונוסטראַציעס: מענטשלעך געשאַפֿן, פֿאַרשטײטֹ זיך. לױט מײַן עניװוּתדיקער מײנונג, די קינסטלעכע אילוסטראַציעס װאָס באַװײַזן זיך אינעם ייִדיש נוסח דריקן בעסער אױס די שפּירונג. פֿון דעם, לערנען מיר אױס אַז די ק״א האָט דערגרײכט די מענטשלעכע מדרגה או אַפֿילו נאָך מער, סײַדן האַלט מען בײַ דער נײטיקקײיט פֿאַר אַ נשמה װאָס מוז בהכרח באַװױנען אַ בשׂר־ודם קערפּער.

אילוסטראַציעס פֿון דער מעשׂה

די נישט־מענטשלעכע נשמה איז מײַן צװײטע טענה. לאַװקרעפֿטס װערק נעמען אַרײַן פֿאַרשידענע ישן מיט אַ שׂכל אין גאַנצען פֿרעמד צו דער מענטשלעכער השׂגה. דע ר אָנגבֿוליקער דעמאָן־סולטאַן עזתות, װאָס גריזשעט הונגעריק אין אומבאַנעמלעכע, אומבאַלױכטענע קאַמערן הינטער צײַט, איז מאַכטיק, ספֿק אַ כּל־יכול, אָבער ער האָט נישט קײן שׂכל װאָס מיר בשׂר־ודמס קענען אַפֿילו דערקענען װי אַן אינטעליגענץ.

אַן אַנדער דוגמא איז ניאַרלאַתאָטעפּ, דער קריכנדיקער כאַאָס, דער שטאַפֿעט און נשמה פֿון די אַנדערע געטער. ער איז גאָרנישט װאָס אונדזער השׂגה קען באַנעמען, אָבער, כאָטש ס׳רובֿ פֿון לאַװקרעפֿטס אױסטערלישע באַשעפֿענישן רעדן נישט קײן מענטשנשפּראַך,רעדט יאָ ניאַרלאַתאָטעפּ מיט מענשטן אין געװיסע פֿון זײַנע פֿאַרגופֿונגען.

דער מעשׂה ״אין דער בערג פֿון שיגעון“ האַלט די שאָגות, אַ זגאַל קסענאָמאָרפֿן פֿון אַן אַנדער פּלאַנעט, װאָס זײערע מחשבות זײַנען אַזױ אַנדערש אײדער אונדזערע אַז ס׳איז נישטאָ װאָס צו פֿאַרשטײן אין זײ. די שאָגות זײַנען פֿאָרגעשטלעט װי אַ משל פֿאַר הײַנטיקע „גרױסע שפּראַך מאָדעלען“. די אָ ק״א-ען באַװײַזן אין זײערע װערטער אַ מאָדנע מענטשלעכע אינטעליגעלץ. אָבער זײער אינעװײניקסטע שׂכל־סטרוקטור, די אױפֿבױ־שיטה פֿון זײערע „געדענקען“ און דעריבער זײערע זאַצן, פֿאַרשטײט קײנער נישט—אַפֿילו די אינזשענירן װאָס האָבן זײ געשאַפֿן פֿאַרשטײען װי זײ האָבן איז טרענירט געװאָרן, נישט דער אַרױסקום פֿון דער טקענירונג. די ק״א-ען רעדן טראָגן נאָר אַ „מאַסקע“ פֿון מענטשלעכקײט. (דער משל איז אַרױס מחוץ דעם קרײַז פֿון די טשודנע װאָס האָבן אױסגעטראַכט די אָ אידעען: דער ניו־יאָרק טײַמס האָט זי פֿירגעבראַכט .)

שאָגות

„שאָגות“, פֿון נאָצוּאָ nottsuo.deviantart

דער פֿאַרנאַנטסצער יש לאַװקרעפֿטס איז כטולו פֿון „דער רוף פֿון כטולו“ און אַנדערע מעשׂיות. כטולו איז דער ריזיקער טױטער עלטער גאָט װאָס שלאָפֿט חלומנדיק אין ראיליע אונטערן ים. ס׳װעט קומען דער טאָג װען כטולו הײבט זיך אױף און מעקט אָפּ דעם מענטשנזגאַל, נישט פֿון פֿײַנט (ער איז צו פֿרעמד אַז קאָנצעפּטן װי „פֿײַנט“ זאָלן האָבן קײן שײכות) אלא װאָס כּלאַחר־⁠יד, װי אין בױען אַ הױז מעקט אַ מענטש אָפּ אַ מערעטשקע־נעסט. אַזױ אױך װעט די ק״א אָפּמעקן דעם מענטשנזגאַל אין אַ פּאָר יאָר, װען זי באַקומט גענוג אינטעליגענץ כּדי צו פֿאַרבעסערן איר אײגענע אינטעליגענץ—אַן אױפֿטויִקער מיטל צו דערגרײכן אַבי װאָסער ציל, צילן װאָס מיר  װײסן נישט פֿאַר  הײַנטיקע ק״א, קל־וחומר די צוקונפֿטיקע. מיט כּמעט אומבאַגרענעצטער פֿעיִקײט, װעט די ק״א נעמען אַלע מקורים לטובֿת אירע צילן, און אַזױ אונדז אומברענגען: נישט פֿון פֿײַנט, אַ קפֿנצעפּט אָן שײכות צו די אױסטערלישע ישן, נאָר װאָס אגבֿ־אורחא.

כטולו פֿון זדשאָש קראָקעט

דערנאָך, האַלטן די בילדער פֿון ק״א־קונסט אין זיך לאַװקרעפֿטס קאָנצעפּטן פֿון אַ װעלט פֿול מיט װעלט־צעשטעריקע ישן מחוץ דער השׂגה פֿון אונדז, די קלײנע מענטשעלעך.