פֿאַר אידיאָלאָגישע פּיזמונות, איז דאָס העברעיִשע לשון אַ פֿרוכפּערדיקע בײט. לאָמיר איבעררעדן אַ פּאָר.
דער „כּנענער“
עוזי אורנן, פֿון די אָריגינעלע „ כּנענער“ (זעט מײַן עסײ ) איז (ער נאָך לעבט!) אױך אַ לינגװיסט, װאָס איז שטאַרק משפּיע געװען אױף דער דערציִונג פֿון העברעיִש אין ישׂראל. אָבער אַז סע גײט אין היסטאָרישן דיקדוק, איז ער אַ משוגענער. ער האַלט אַז מאָדערן העברעיִש איז פּראָסט און פּשוט תּנכיש העברעיִש און אַז בײדע זײַנען אות־באות לחלוטין אוראַלט כּנעניש. דאָס אָ גלײַבעכץ צעמישט בײַ אים דעם קאָפּ און דער פֿאָרשונג: למשל, װען ער האָט טראַנסקריבירט גערעדט העברעיִש אין לאַטײַנישע אותיות לױט זײַן אײגענער שיטה, האָט ער אונטערגעשײדט תּ פֿון ט, שׂ פֿון ס, כ פֿון ח, און דאָפּעלטע קלאַנגען פֿון אײנצלדיקע, װי נישט שום ישׂראלער טוט בכלל, סײַדן ער איז אַ למדן אָדער אַ לינגװיסט, אָדער לכל־הפּחות געדענקט װי װײניקע אַנדער װאָס ער האָט אײַנגעחזרט פֿאַרן אַביטור. די נאַרישע שיטה קומט אַרױס פֿון אידיאָלאָגיע: פֿון אורננס װעגן, מוז דאָס ייִדישע פֿאָלק אױסװאָרפֿן די השפּעה פֿון גלות און זיך צוריקקערן צו דער קולטור פֿון דער שופֿטים־תּקופֿה, און דערנאָך מוז מען האַלטן—אַפּילו אַז מע װײסט אַז דאָס איז אַ כּזבֿ—אַז אַלע די שפּראַך־שיכטן פֿון העברעיִש זײַנען כּולו דאָס זעלבע.
דער קריסט דער פֿיניקער
אַן פֿאַרגלײַכעװדיק אַװעקגנבֿנען פֿום דער היסטאָריע איז געקומען פֿון מיטשל דאַהודן, אַ יעזויִטישער פּראָפֿעסאָר פֿון תּנך און פֿילאָלאָגיע. ער האָט שטאָלצירט אין זײַן לבֿנונער קריסטלעכער ייִחוס און פֿון זײַנעט װעגן, איז געװען װיכטיק פֿונאַנדערצושײדן לבֿנונער קולטור פֿון דער אַראַבישע. דערנאָך, האָט ער פֿאַרמישט תּנכיש העברעיִש מיט כנעניש מיט פֿעניקיש, און די אַלע מיט אוגאַריטיש. (אוגריט איז געװען אַ קדמונישע שטאָט אױפֿן לעװאַנטינישן באָרטן, און איר שפּראַך איז געװען אַ קרובֿ פֿון העבריִש און כּנעניש און אַרמיש, אָבער בשו ם־אופֿן נישט אַן אײנס מיט זײ.)
צי רעדן נישט ישׂראלער העברעיִש?
נאָך אַ משוגעת: גלעד צוקערמאַן, געבױרן אין ישׂראל אָבער אַ פּראָפֿעסאָר שױן יאָרן לאַנג אין אױסטראַליע, טרעט אַרױס פֿאַר אַ טעאָריע אַז ישׂראלער העברעיִש איז דװקאַ אַ סאָרט ייִדיש, און אַז מען דאָרף עס בכלל נישט רופֿן „העברעיִש“ אָדער „עבֿריתּ“ אלא װאָס דען „ישׂראליש“.
גרונט־װערטער
ס׳איז דאָך קלאָר אַז דער ייִחוס פֿון מאָדערן העברעיִש שטאַמט פֿון תּנכיש העבעריִש. (שױן אָפּגערעדט פֿונעם שפּראַך־נעמען, װאָס זײַנען ס׳רובֿ װילדװיליק.) דיאַכראָנישע שפּראַך־װיסנשאַפֿט דערקענט דעם אָפּשטאַם פֿון אַ שפּראַך דורך דער מאָרפֿאָרלאָגיע—די װערטער און פֿאָרעמען—װאָרן מאָרפֿאָרלאָגיע פֿאַרבײַט זיך גאָר פּאַמעלעכער װי פֿאָנאָלאָגיע (קלאַנגען) און סינטאַקס (װערטער־סדר). און די װיכטיקסטע צװישן מאָרפֿעמע זײַנען הײַנט די אָ: גראַמאַטישע סופֿיקסן און פּרעפֿיקסן, און אױך די געװײנטלעכסטע גרונט־װערטער. דאָס איז װײַל די געװײנטלטנעכסטע װערטער און פֿאָרמען זײַנען זעלטן פֿאַרבאָרגן פֿון אַנדערע שפּראַכן. מאָריס סװאַדעשעס רשימה איז דער סטאַנדאַרד פֿאַר גרונט־װערטער. זי הײבט אָן אַזױ (אין עבֿרי־טײַטש): „אני איך“, „אתה דו“, “אנחנו מיר“, „אתם איר“, „הם זײ“, „זה דער דאָזיקער“, „ההוא יענער“, „פּה דאָ“, „שם דאָרטן“, אאַ״װ. נישט קײן אײנס פֿון די צװײ הונדערט װערטער אין הברעיִש קומט אױס פֿון װאָסער זאָל נישט זײַן אָפּשטאַם אַחוץ רײן קלאַסיש העברעיִש—אַפֿילו אין דעם עם־האָרצישסטן עם־האָרצעס גאַס־שפּראַך. דעסט גלײַכנס אַלע, ממש אַלע גראַמאַטישע אַפֿיקסן װי „-תּי איך האָב [עבֿר]“ , „תּ--י דו [פֿעמינין] װעסט“, „-ים [לשון־רבים זכר]“, אא״װ.
פֿרעמדװערטער
לײַװערטער זײַנען פֿאַרשפּרײט אין ס׳רובֿ שפּראַכן און שטעלן נישט פֿעסט דעם אָפּשטאַם פֿון קײן שפּראַך. פֿון די פֿריִערע יאָרן פֿון מאָדענן העברעיִש, איז דער גרעסערער חלק פֿון פֿרעמדװערטער געקומען פֿון ייִדיש, מיט אַראַביש צװײטנס; און הײַנט צו טאָגס, איז ענגליש ערשט. נו, מה־רעש?
קלאַנגען
צוליב דעם קיבוץ־גלויות, ה אָט ב מאָדערן העברעיִש אַ גאַנץ פֿאַרפּשוטערטע פֿאָנאָלאָגיע, אַ נײטראַלע זאַמלונג פֿאָנעמען. ס׳איז נישטאָ קײן אָנגעבל אַז ייִדיש האָט געהאַט אַ באַזונדערן אײַנפֿלוס אַנטקעגן די פֿיל אַנדערע שפּראַכן װאָס ייִדן האָבן גערעדט. אַ שטײגער, געפֿינט מען נישט אין העברעיִש די פֿאָנעמישע פּאַלאַטאַלן פֿון ייִדיש, און דער פֿאַרפֿעל פֿון ה׳ אין העברעיִש איז נישט כאַ ראַקטעריסטיש פֿאַר ס׳רובֿ דיאַלעקטן ייִדיש.
װערטער־פֿאַרבײַט
צו דעם קענטיקן פֿאַקט אַז אַלע מאַדערן־העברעיִשע גרונט-װערטער און אַפֿיקסן האָבן אַן אַלט־העברעיִשן אָפּשטאַם, קומט דער פֿאַ רענטפֿער אַז העברעיִש איז למעשׂה אַ ייִדיש װאָס האָט דורכגעמאַכט „רעלעקסיפֿיקאַציע“—האָט פֿאַרביטן די אַלע װערטער און אַנדערע מאָרפֿעמן. אָבער אין יענעם פֿאַל, װאָלט „מײַן הונט האָט נאָכגעיאָגט די שװאַרצע קאַץ“ זײַן נישט „הכּלב שלי רדף אחרי החתול השחור“ אלא װאָס דען, איבערטראָגנדיק די ייִדישע מאָרפֿעמען אײנציקװײַז אין העברעיִש: „שלי כּלבֿ היה-לו אחרי-רדוּף את-השחורה חתול“ אָדער עפּעס אַזױ. איך דאַרף נישט אײַך זאָגן, גײט עס נישט אַזױערנאָך.
צעשײדן די שפּראַך פֿון איר מקור
דאָ דערמאָן איז אױך אין פּאָל װעקסלערן און זײַן ענלעכער פֿירלײג אַז מאָדערן העברעיִש איז לעולם סלאַװיש! װעקסלערס טענות האָבן אַ װעניקערע באַזע אַפֿילו פֿון צוקערמאַנס.
צוקערמאַן און װעקסלער האָבן, דאַכט זיך, אַן אידיאָלאָגישן ציל אױפֿצומעקן די ציוניסטישע פֿערבינדונג צװישן די מאָדערנע און דער קדמונישער מלוכה.
„איז“ און „דאַרף“
מ׳טאָר נישט צעמישן גלײבנס מיט פֿאַקטן, אידיאָלאָגיע מיט װיסנשאַפֿט, „דאַרף“ מיט „איז“. דער חיובֿ גילט אױף אַלעמען, אי צוקערמאַן און װעקסלערן, אי דעפ „פֿיניקישע“ לעװאַנטינער כריסט, אי דעם „כּנענער“, אי אַלע אַנדערע בשׂר־ודמס.
און װאָס מיט אונדז פּראָסטע ישׂראלער?
צי קען־זשע מען דעסט גלײַכן אַנטשולדיקן דעם ישׂראלער הסכּם־כּולם בנוגע העברעיִש אַז ער איז אַן אידיאָלאָגיש משוגעת? דעם אמת זאָגנדיק, ישׂראלער זײַנען נוטה—אפֿשר טײלװײַז אונטער דער השפּעה פֿון אורננען גופֿא—צו האַלטן מאָדערן העברעיִש װי אַן אײנס מיט תּנכיש העברעיִש. דער געװײנטלעך פֿאַרשטײן פֿון העברעיִשן דיקדוק װערט פֿאַרפֿאַלענערהײט פֿערלאָנטערט מיטן דיקדוק פֿון עלטערע תּקופֿות. ישׂראלער האַלטן פֿאַלשערהײט אַז אַ װיסן פֿון מאָדערן העברעיִש גיט אַ הבֿנה פֿון תּנכיש העברעיִש. אָבער ישׂראלער פֿון דעסט װעגן פֿאַרשטאַנען ריכטיק אַז זײער שפּראַך איז אַ המשך פֿון דער שפּראַך פֿון עלטערע תּקופֿות. און זײ װיסן אַז ס׳איז פֿירגעקומען אין איר אַ געװיסע שינוי—װי טרעפֿט זיך אין אַלע שפּראַכן.
מ׳דאַרף נאָך געניאַלע משוגענע (אינעם בעסטן זינען) ייִדן
אַלע די דערמאָנטע באָדיעס זײַנען צוזאַמען װערט אַן אױסגעבלאָזן אײ, און צוקערמאַנס צװישן זײ. אָבער איך באַװוּנדער דעם קלוגן ייִדן. דערפֿאַר װאָס דאָס איז אַ פֿערדל־עסײ און נישט קײן אַקאַדעמישע, דערלױב איך זיך קאָמענטירן אױף גלעד צוקערמאַנען װי אַ מענשטן, אַ פּאַרשױן: ער באַװײַזט דאָס שעפֿרערישע פֿילפֿאַכיקע משוגענע גאונות װאָס האָבן באַװיזן גרױסע ייִדן אין אַמאָליקע צײַטן. ער איז אַ אױסערגעװײנטלעכער לערנער פֿון פֿילצאָליקע שפּראַכן—אי זײ צו רעדן, אי זײ צו שטודירן, אי אָנצושרײַבן אַרטיקלן אין זײ. ער איז אַ גרױסער פּובליציסט װאָס יאַװעט זיך אין דער מעדיע און האָט איניציִיִרט אַ דאָן־קיכאָטישן אָבער חנעװדיקן פּראָיעקט מחיה־מתים צו זײַן אַן אױסטראַלישע אײַנגעבױרענע שפּראַך. ער דערמאָנט מיר אין אליעזר זאַמענהאָפֿן, דער אױגן־דאָקטאָר, צײַטװײַליקן ציוניסט, פֿאַרטראַכטער פֿון אַן עטישער אידיאָלאָגיע „הלליזמאָ“, בעל־מחבר פֿונעם גאָר ערשטן ייִדיש דיקדוק־בוך, און יאָ, אױך דאָס, דער שאַפֿער פֿון עספּעראַנטאָ.